İngiliz konsolosun çaldığı Eros 140 yıl sonra Türkiye’de

SALİHA SULTAN

Türkiye’nin 12 yıllık eforları sonuç verdi, Sidamara Lahdi’nin 140 yıl evvel yasa dışı yollarla İngiltere’ye kaçırılan eksik modülü Eros Başı yıllar sonra meskenine geri döndü. Yapıtın kaçırıldığı 2010’da Eski İstanbul Akreoloji Müzesi Müdürü Dr. Şehrazat Karagöz tarafından tespit edilmiş, akabinde Kültür ve Turizm ile Dışişleri bakanlıklarının 12 yılı aşan uğraşı başlamıştı. Londra’daki Victoria&Albert Müzesi ile yapılan görüşme ve yazışmaların akabinde eser nihayet 10 Haziran’da Türkiye’ye geri getirildi. 140 yıl sonra eksik modülüyle kavuşan eser, dün İstanbul Arkeloji Müzesi’nde ziyarete açıldı. Müze, 12 yıl evvel başlayan müzakereler sırasında yapıtın ‘yasa dışı yollarla kaçırıldığı’ savını kabul etmemiş ve Türkiye’ye de bu ifadeyi kullanmama kaidesi getirmişti. Eser konutuna döndüğünde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada kelam konusu tabirin kullanılmadığı dikkat çekti.

HEYKELİ EVVEL KIRDI SONRA KIZININ ÇANTASINA ATIP GÖTÜRDÜ

Sidemara Lahdi, 1800’lü yıllarda David H. French tarafından Konya Anbararası köyünde keşfedildi. İngiliz Konsolos Sir Charles Wilson tarafından lahit evvel kazdırıldı daha sonra kaçırılmak üzere üstü örtüldü. Osman Hamdi Beyefendi durumu öğrenince Konya’ya gidip Osmanlı Devleti ismine hafriyat yaparak 1901 yılında lahdi İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne getirdi. Müze inşaatı bitmeden 25 tonluk lahit müzeye yerleştirildi. Roma periyodundaki soylu bir aileye ilişkin olduğu sanılan ve yıllarca depoda kaldıktan sonra ziyarete açılan lahde ilişkin Eros Başı’nın kaçırıldığı ise müze uzmanı arkeolog Dr. Şehrazat Karagöz tarafından fark edildi. 2010’da müze arşivinde rastladığı bir cümleden yola çıkan Karagöz, Sidemara lahdinin kapağında olan Eros Başı’nın alçıdan yapıldığı ve orjinalinin çalındığı söylentisinin peşine düştü. Karagöz lahdi incelediğinde bunun gerçek olduğunu gördü. Karagöz, Hans Wiegart’ın, Victoria Albert Müzesi’nden alçı baş için müsaade alarak kalıbını çıkardığını ve 1965 yıllarında çalışma tamamlanınca alçı baş ile değiştirdiğini tespit etti. Karagöz, Konsolos Wilson’un, lahit Konya’da bulunduğunda bölgeyi gezerken başı kırıp kızının çantasıyla İngiltere ’ye götürdüğünü ve akabinde Victoria Albert Müzesi’ne armağan ettiğini ileri sürüyor. Müze ise, tarihi yapıtın müzeye Marion Olivia Wilson tarafından babası Charles Wilson’un anısına 1933 yılında bağış olarak girdiği savunmasını yapmıştı. Müze, müzakereler sırasında, 130 yıl evvel İngiltere’ye kaçırılan yapıtın iadesi sırasında ‘yasa dışı yollarla gitmiştir’ denilmemesi kaidesi koymuştu. Türkiye ise 2012’deki açıklamalarında bu mevzuda asla taviz vermeyeceğini vurgulamıştı.

BAKANLIK ‘YASA DIŞI YOLLARLA KAÇIRILDI’ DEMEDİ

Kültür ve Turizm Bakanlığı yapıtın konuta dönüş öyküsünü şu tabirlerle aktardı: İngiliz Askeri Başkonsolos Charles Wilson tarafından 1882 yılında keşfedilen ve taşınamadığı için tekrar toprak altına gömülen lahitten ayrılmış yüksek kabartmalardan biri olan Eros Başı’nın İngiltere’nin başşehri Londra’ya götürüldüğü anlaşıldı. Karaman’da bulunan Sidamara Antik Kenti’nde 1898 yılında bir köylü tarafından yine görülen lahit günümüzde İstanbul Arkeoloji Müzesi olan Müze-i Hümayun’a bildirildi. Osman Hamdi Bey’in bölgede yaptığı incelemeler sonucu İstanbul’daki müzeye taşınmasına karar verilen dev lahit vaktin şartlarında mandalarla çekilerek merkeze taşındı. Tren vagonlarının özel olarak düzenlenmesiyle meşakkatli bir seyahat yapan eser 1901 yılında bugünkü İstanbul Arkeoloji Müzesine ulaştı. Tarihî yapıtın Londra’da bulunan Eros Başı kabartması ise Marion Olivia Wilson tarafından babası Charles Wilson’un anısına 1933 yılında Victoria & Albert Müzesine bağışlandı. İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan dev lahde de 1930’lu yıllarda Victoria & Albert Müzesi yetkilileriyle yapılan görüşmeler sonucunda Eros Başı’nın plaster kopyası yerleştirildi. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı, 2010 yılında Dr. Şehrazat Karagöz’ün mevzuyu tekrar gündeme taşıyan araştırması ile Eros Başı’nın lahit ile birlikte sergilenmesi konusunu Victoria & Albert Müzesine iletti. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Victoria & Albert Müzesi Yöneticisi Dr. Tristram Hunt ve takımının kültür varlıklarının korunmasını gaye edinen iş birlikleri ve kültürel varlıklarının yerinde korunmasına yönelik yaklaşımları Eros Başı’nın lahdine tekrar kavuşmasını sağladı.

YERİNE UZMANLAR YERLEŞTİRDİ

Dünyanın en büyük ve en ağır lahitlerinden biri olduğu bilinen Sidamara Lahdi’nin eksik kesimi olan Eros Başı, Dışişleri Bakanlığı ve Türk Hava Yollarının takviyesiyle Londra’dan Türkiye’ye taşındı. Eksik modül, lahde İstanbul Arkeoloji Müzeleri ile Victoria&Albert Müzesi uzman restoratörlerinin ortak gerçekleştirdikleri bilimsel çalışmalarla yerleştirildi.