Mehmet ŞimşekNATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü – North Atlantic Treaty Organization), gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYİH) en az yüzde 2’sini savunmaya harcama hedefine ulaşmak için tam on yıl harcadı. Bu şu anda 32 üyeden 24’ünün karşıladığı bir hedef. Ancak ABD Başkanı Donald Trump bunun yüzde 5’e çıkarılmasını istiyor.
Bugün başlayan ve hafta sonu da devam edecek olan NATO Savunma Bakanları toplantısı Atlantik’in her iki yakasından üst düzey savunma yetkililerini bir araya getirecek. Münih’te geçekleşecek olan Güvenlik Konferansı odak noktası ise bu talep. Müttefikler, Rusya’yı çetin geçen kışı daha sert hale getirmeden savaştan caydırma ve Trump’ın Avrupa’ya olan ilgisini sürdürme ihtiyacını, zorlanan bütçeleriyle karşılaştırıyor.
Ancak, Kanada ile birlikte çoğu Avrupa ülkesi, Trump bunu istese bile, kısa vadede savunma bütçelerini önemli ölçüde artıramaz. Birleşik Krallık’ın eski ABD Büyükelçisi Karen Pierce konuya ilişkin şunları söylüyor:
– Birçok ülkenin henüz 2025 yılı dinamiklerini görmeden %5 taahhüdünde bulunacağını sanmıyorum. Çünkü gidebileceğiniz hızın büyük kısmı ekonomilerinizin nasıl gittiğine bağlı.
AVRUPA’YA SERT UYARI
Soğuk Savaş sonrası onlarca yıllık bütçe kesintileri, Avrupalıları ordularını yeniden düzenlemek için ekstra para bulma çabasını ya da başka bir deyişle umudunu sonlandırdı. On yıllardır savaşsever kimliğini koruyan Moskova’nın Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana en düşmanca tavrını benimsediği şu dönemde Washington’ı Avrupa’ya yönelik güvenlik taahhütlerini geri çekmekle tehdit etmesi durum daha da kritik hale geltirdi.
Bu hafta, yeni ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth, Avrupa’ya Trump’ın el bombalarını atarken bu sert uyarılar yaptı. Çarşamba günü NATO’nun Brüksel’deki merkez binasında konuşan Hegseth şunları söyledi:
– Bugün burada, Amerika Birleşik Devletleri’nin öncelikli olarak Avrupa’nın güvenliğine odaklanmasını engelleyen sert stratejik gerçekleri doğrudan ve açıkça ifade etmek için bulunuyoruz. Avrupalılar vereceğiniz kararla “geleneksel güvenliğin sorumluluğunu üstlenmek” zorunda kalabilir. ABD, Pasifik’te Çin ile savaşı sonlandırmaya öncelik veriyor.
TRUMP NATO’YU BÖLER Mİ?
Eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve şu anda Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Politik Üyesi Camille Grand, Trump’ın talebinin ittifakın Avrupa ülkelerini üç gruba ayırmak olduğunu söyledi. Grand kritik açıklamalarına şunları da ekledi:
– Baltık ülkeleri ve Polonya’yı içeren ilk grup, Rusya Lideri Vladimir Putin’i caydırmak için savunmaya GSYİH’nın neredeyse yüzde 5’ini zaten harcıyor ve Trump’ı kendi saflarında tutmak için de “bedel ödemeye” hazırlar.
Bir diğer eski NATO Genel Sekreter Yardımcısı ve şu anda Litvanya Parlamentosu’nun Ulusal Güvenlik ve Savunma Komitesi Başkanı Giedrimas Jeglinskas’a göre, %5 rakamı “o kadar da çılgınca” değil. Özellikle NATO’nun doğu sınırında bu rakamın mantıklı olduğunu düşündüğünü ifade etti.
İkinci grup, İskandinav ülkeleri ve Birleşik Krallık gibi ülkeleri kapsıyor. Savunma bütçeleri zaten GSYİH’nın %2’sinin üzerinde. Bu konuya ilişkin konuşan Avrupa Dış İlişkiler Konseyi Politik Üyesi Camille Grand şunları kaydetti:
-Jeopolitik durum analizleriyle tutarlı olduğu için yüzde 2 buçuk, yüzde 3 ve hatta yüzde 3 buçuk hedeflerine bakmaya istekliler. Ancak yüzde 5’e körü körüne evet demeyecekler.
Üçüncü grup Grand’a göre, bütçesel nedenlerle veya tehdit ortamı algıları nedeniyle harcamaları önemli ölçüde artırmaya daha isteksiz. İşte bu nedenle de baskıyı en çok hisseden grup olarak öne çıkıyorlar.
HANGİ ÜLKE HANGİ DİLİMDE?
- Şu anda GSYİH’nın %1,3’ünde olan Belçika, 2034’e kadar %2,5’e ulaşma sözü verdi.
- Savunmaya GSYİH’nın yalnızca 1,57’sini harcayan Trump’ın yakın müttefiki İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, NATO’nun hedefine 2028 yerine 2027’de ulaşma planları ortaya attı.
- İtalya Dışişleri Bakanı Antonio Tajani ise, “Ben %2 harcamadan yanayım, ancak beni sağlık hizmetlerini kesmeye zorlayamazsınız” dedi.
Ancak harcamalar konusunda yaşanan derin bölünmeler, büyük harcama yapan ülkeler ile bedavacıları karşı karşıya getirebilir diyor birkaç AB diplomatı.
Eğer Trump yönetimi özellikle savunma harcamalarını tarifelerle ilişkilendirerek böl ve yönet kararı alırsa, “Daha da fazla gerilime hazır olun” diyen Liberal Renew Europe grubundan Avrupa Parlamentosu üyesi Ivars Ījabs şunları ekliyor:
– Amerikan ortaklarımız Macaristan veya İtalya gibi bazı dost ülkelerle tatlı anlaşmalarla karşımıza çıkarsa düşünün ne olur? Aynı şey savunma harcamaları için de geçerli!
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Haziran ayında Lahey’de düzenlenen zirvede kararlaştırılan yeni harcama hedefinin muhtemelen “yüzde 3’ün üzerinde” olacağını söyledi. Ancak Trump’ın %5 talebini karşılamak, yeterli tank, savaş uçağı ve top mermisi üretemeyen savunma müteahhitleri için büyük sorunlar yaratacak.
İtalya Savunma Bakanı Guido Crosetto geçen ay Varşova’da gazetecilere “Bugün savunmaya %5 harcasaydık, Avrupa endüstrisi bu parayı ememezdi. Bunu düşünmeliyiz” dedi.
ENDİŞE AVRUPA’NIN ÖTESİNDE…
Kanada’nın Yenilik, Bilim ve Endüstri Bakanı François-Philippe Champagne, bu ayın başlarında Washington’a yaptığı ziyarette POLITICO’ya “Yüzde 2 hakkında çok konuşuyoruz ama ben daha çok, yapılması gereken yatırım türünü emecek endüstriyel kapasite konusunda endişeliyim” dedi.
Champagne ve Kanada Savunma Bakanı Bill Blair, ziyaret sırasında ABD’yi, müttefiklerin şu anda yapabileceklerinin sınırlı bütçesine daha yüksek savunma harcaması yerleştirmeye çağırdı.
“Bugün endüstriyel kapasitemize bakalım,” dedi Champagne. “Kaç denizaltı üretebiliriz? Kaç muhrip üretebiliriz? Kaç uçak üretebiliriz? Kaç yakıt üretebiliriz? Asıl mesele bu.”
Trump bundan bahsetmese de ABD de benzer sorunlarla karşı karşıya. GSYİH’nın yaklaşık yüzde 3,4’ünü savunmaya harcıyor bu yaklaşık 850 milyar dolara denk. Silah üreticileri, Pentagon’un ve ABD müttefiklerinin taleplerini karşılama konusunda halihazırda kapasite kısıtlamalarıyla karşı karşıya. ABD Stratejik ve Bütçe Değerlendirmeleri Merkezi’ne göre, yüzde 5’e ulaşmak için yıllık 1,5 trilyon dolarlık bütçe gerekiyor.
REFAHA KISITLAMA MI GELİYOR?
Birçok NATO ülkesi bütçe kısıtlamalarıyla karşı karşıya. Estonya ve Litvanya bile AB fonları olmadan harcamaları GSYİH’nın %5’ine çıkaramayacaklarını söylerken, Polonya, İtalya ve diğerleri bloğun açığını ve borç limitlerini ihlal etmeden savunma bütçelerini artırabilmek için AB kurallarında değişiklik yapılmasını istiyor.
Şu anda GSYİH’nın %2’sinin biraz üzerinde olan 50,5 milyar euroluk bir savunma bütçesine sahip olan Fransa için GSYİH’ya 1 puan eklemek, ordu için yıllık ek 30 milyar euro anlamına geliyor. Ve ülkenin hükümeti, 2025’te GSYİH’nın %6,6’sına kadar varan bir açıkla halihazırda çöküşün eşiğinde, bu da AB standardının iki katından fazla.
Rutte’ye göre, Avrupa refah devletlerinin emeklilik, sağlık ve sosyal güvenlik harcamalarının “küçük bir kısmını” orduya yönlendirmesi gerekiyor. Argüman, savaşın çok daha pahalıya mal olacağı ve Avrupa’nın yaşam tarzını, sosyal harcamaları biraz azaltmaktan çok daha dramatik bir şekilde altüst edeceği yönünde. Şimdiye kadar, birkaç ülke Rutte’nin sözlerine inanmış görünüyor.
Savunma harcamalarını GSYİH’nın %4’üne çıkarmak bile, kamu harcamalarında %6’ya kadar bir yeniden tahsis anlamına gelecek, bu veriyi kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s geçen baharda Avrupa’nın altı büyük ülkesini incelerken hesapladı.
Kuruluş, “Vergi oranları Avrupa’da zaten yüksek olduğundan, harcamalarda sürdürülebilir bütçe ayarlamaları yapılması gerekecek. Ancak, seçmenlerin bu tür ayarlamaları desteklemesi pek olası değil” ifadelerini kullandı.
RUSYA SINIRINDAKİ ÜLKELER İSTEKSİZ
Litvanya Savunma Bakanı Dovilė Šakalienė’ye göre: “Savunmayı finanse etmek için eğitimimizi, sağlık hizmetlerimizi, sosyal işlerimizi kesmek ya da belirli kemer sıkma önlemleri almak sürdürülebilir bir çözüm değildir.”
Trump’ın hedefi çoğu müttefik için ulaşılamaz durumdayken, Avrupa orduları Pentagon’a %5’lik hedefe değil, daha yüksek savunma harcamalarına doğru yolculuğa odaklanması için sessizce mesaj gönderiyor.
*** Politico – Laura Kayali, Jacopo Barigazzi, Jack Detsch & Joshua Posaner
* Robbie Gramer & Gregor Schwung bu rapora katkıda bulundu.
